ARAFTAKİ KİMLİK ALEVİLİK

ARAF’TAKİ KİMLİK, ALEVİLİK/BEKTAŞİLİK—DR ÖZCAN GÜNGÖR Hacı Bektaş Veli, Horasan hükümdarının kızı Hatem Hatun’un oğludur. (1209-1270). Ahmed Yasevi’nin talebesi ve halifesi olup, Lokman Perende yanında eğitim aldıktan sonra icazet alıp, irşad için Anadolu’ya gönerilmiştir. Haci Bektaş Veli, Sulucakarahöyük (sebebi Göreme’deki Hiristiyan misyornerlerin çalışmalarını önlemek) yerleşti ve tekke kurdu. Ömrünün sonuna kadar da burada yaşadı. Bektaşiliğin dönüm noktalarından biri, 1826da yeniçeri ocağı ve Bektaşi tekkelerinin kapatılmasıdır. Bu kapanmadan sonra bazı tekkeler Nakşibendilere devredilmiştir. Türkistan Türklüğü savaşçı karakteri, Ashabı Kiram ve Ehli Beyte olan yüksek sevgisi yanında daha çok Hz Ebu Bekirin tasavvuf çizgisini takip etmiştir. Bununla birlikte batıya yönelen Türkistan –Mavenahürnehir Türklüğü Hz Ali çizgisi daha ağır basmıştır. 16yyda Şii akımlarının Bektaşi Aleviliğe sızması ile Bektaşilik, Şiaya dönük bir kimlik kazanmıştır. 70 ve 80li yıllarda Alevi kimliği hep öteki olarak Sünni islamı kendisine hedef seçmiş ve neticede Yavuz’un belirttiği gibi, Aleviliğin yanlış anlaşılmasında, Alevi aydınlarının sorumluluğu büyüktür. İSTATİK SONUÇLARI (% olarak sadece çoğunlukta olan belirtildi) Cinsiyet--erkek 60 Yaş grubu—35 üstü yaş grubu 80 Uzun süre yaşadığı yer—büyük şehir 58 Öğrenim durumu—ilkokul 34, okula gitmemiş 9, üniversite 11 Medeni durum—evli 81 Sosyo-ekonomik durum—iyi ve orta gelir 79 Meslek grubu—emekli 25, ev hanımı 20, esnaf 15, memur 12 Kimlik olarak kendini tanıma--türk müsliman 32, müsliman alevi 24, müsliman Hanefi/alevi/Bektaşi 23 Dindarlık durumu—dindar 60 Dini bilgileri aldığı yer—kendisi 42, aile 32 Hz Ali ile Hacı Bektaş Veli ilişkisi—katılıyorum 29, katılmıyorum 26 Hz Muhammed’e iman—katılıyorum 98 Kadere, iyilik ve kötülüğün Allah’tan geldiğine iman—katılıyorum 66 Namaz kılma durumu—her zaman 22, çoğu zaman 20, ara sıra 37 Oruç tutma durumu—her zaman 50, çoğu zaman 23, Kurban kesme durumu—her zaman 50, çoğu zaman 31 Gusül abdesti durumu—katılıyorum 96 Alevilik/Bektaşiliğin İslam içinde bir yorumdur—katılıyorum 95 Alevilik/Bektaşiliğin Ehli Beyt ile ilişkisi—katılıyorum 88 Dardan indirme ile igili durum—katılıyorum 47 (DARDAN İNDİRME—Alevilik/Bektaşilikte, helal alma amacıyla yapılan ceme dardan indirme denir. Ölen canın varisi, onun adına, orada bulunanlardan haklarını helal etmelerini isteyebilir. Hakkı geçen varsa, gelip kendisinden istemesini ister ve ödemeyi vaad eder. (MUHASİP EDİNME—Alevi/Bektaşi geleneğinde muhasiplik (yol/ahret kardeşliği) cem topluluğu önünde Hak’ka yürüyünceye kadar kardeş kalacaklarına ve birbirlerini koruyup, kollayacaklarına dair söz vermeleridir. Alevlik kurumunun üyesi olmanın ilk adımıdır. Yol kardeşini kişi kendi seçer. Namusu hariç her şeyi ortaktır. Hatta çocukları dahi evlenemez.) Muhasib edinme düşüncesi ile ilgili—katılıyorum 70 (DÜŞKÜNLÜK—düşkünlük, grup içersinde yer alan üyenin, grubun değer ve yargılarına uygun davranmaması dolayısıyla grup üyeliğinden çıkarılmasıdır. Alevi toplumunda hukuk düzenidir. Değerlerin yıpratılması hoş görülmez. Öyle ki kendi aralarındaki sorunda kadıya ve günümüzde mahkemeye gidilmesi düşkünlük sayılmıştır) Düşkünlük ile ilgili—katılıyorum 64 Görgü cemi ile ilgili—katılıyorum 70 GÖRGÜ CEM’İ (BAŞOKUTMA) Cem, toplanmak, topluluk, toplantı, cemiyet demektir. Eröz buna sosyolojik bir yorum getirmiştir. ‘Türklerin kadınlı, erkekli toplantılar yaparak, buralarda eğlenmeleri ve içki içmeleri, çalgı çalıp raks (sema) etmeleri, töreleri icabıdır. Türkler İslamiyeti kabul edince, bu adetleri terk etmeyerek, İslami bir kılıfa soktular’ Cemde hizmet grupları vardır. 12 tanedir ve bunlar olmadan cemin sağlıklı yapılması mümkün değildir1-dede 2- rehber 3-gözcü 4-çerağcı 5-zakir 6-süpürgeci 7-saka 8-sofracı 9-pervane 10-peyik 11-iznikçi 12-kapıcı Üç çeşit cem vardır : 1-ikrar verme cemi—topluluğa katılacak yeni üye için yapılır, muhasip tutma erkanında yapılır 2-görgü cemi—ikrarlı kişilerin her yıl sorgudan geçmesi, canlarla sorunu varsa çözmesi, ikrarını tazelemesi için yapılır 3-dardan indirme cemi—ikrarlı kişilerin yakınları tarafından yapılır. Kişinin hataları bağışlanır ve varsa Allah’ın affetmesi için dua edilir. Cemde herkes yüz yüze daire şeklinde oturması, cemal cemale ‘sende Hakkın cemalini gördüm’ diye hitap ederler . Dedeler eskiden düzenli olarak her yıl kendilerine bağlı köyleri gezerek taliplerini ziyaret ederlerdi. Dede/Baba, dini lider, törenleri yöneten, küskünleri barıştıran, haklıyı haksızdan ayıran ve kendisinde kutsal soy gücünü bulunduran kişidir. Ancak bu durum Bektaşilikte farklıdır dedeganlar soydan gelir, babaganlar seçimle olur. Alevi/Bektaşilerde kadın dede/baba yoktur. Şiilikle Alevliği bir çok noktadan birleştirmek mümkün olsa da farkı şöyle belirtirler ‘ onlar kara taassuba girmişler ve bizimle yakın ilişkileri yoktur, bizim kabul ettiğimiz Caferi Sıddık buruklarını kabul etmezler, ibadetleri de farklıdır, Ehli Beyt ve 12 imama sevgi konusunda birleşiriz.’ Yavuz ve Şah İsmail arasındaki konu için şunu söylerler ‘ Yavuz, suçlu suçsuz bakmadan yüz binlerce Alevi öldürdü. Bu durum Türkmenler arasında ayrılık soktu. Dini ayrışmamızda ayrılık derinleşti.’ Hz Ali’nin Alevilik felsefesindeki yerini en çarpıcı şekilde ortaya koyan olaylar, Miraç hadisesinde ve Hz Muhammed (sav) Miraçtan dönmesi sırasında uğradığı Kırıklar Meclisi’nde gerçekleşmiştir. Bir yönüyle Cem ayinş de Miraç hadisesinin canlandırılmasıdır. Miraç bahsinde anlatılan konular göstermektedir ki bir kısım Aleviler Hz Ali’yi Hz Muhammede (sav) den üstün tutmakta ve ileri boyutta duyulan sevgi bir kısım insanlarda Hz Ali’yi Tanrı yerine koyma zemini hazırladığı iddia edilmektedir. Her Alevi/Bektaşinin Hz Ali’ye bağlılığı ile ilgili—katılıyorum 87 Alkolün dinen yasak olduğu ile ilgili—katılıyorum 75 Alkollü içki kullanımı ile ilgili—hiç 29, çok nadir 41 Yaşanan yerde cem törenlerinin uygulanması –her zaman 22, çoğu zaman 34 Babada olması gerek sıfatlar, kin olmayacak gıybet yapmayacak, hadisleri bilecek, müridinin kalp hastalığını bilecek, onu tedavi etmesini bilecek, yolun gereklerini sebepleri ile bilecek. Yapılan araştırmalarda, türbe ziyaretlerinde Alevilerin yoğun olarak iştirak ettikleri ve ziyaret yerlerinde mum yaktıkları ve çaput bağladıkları görülmektedir. Cami ve cem evi ikisi de gerekli ve çok önemli—katılıyorum 71 Cami şeriatın yeri, biz camiye karşı değiliz. Bayram e Cuma hariç toplu ibadet için cami gerekmez. Ancak camiye ihtiyaç yok demek yanlıştır. Her köye cami ve cem evi lazım. Sünnilerden kız alıp-verme sakınca yok—katılıyorum 70 Sünnilerle komşulukta sakınca yok—katılıyorum 95 Resmi nikah ile dini nikahın birlikte olması—katılıyorum 66 Aile içi kararlarda kadının düşüncesine önem verilir—katılıyorum 91 Alevi kimliği nedeniyle ayrımcılık görmüyorum—katılıyorum 43 Aleviliğin Diyanete teslimi—katılıyorum 44 Devletin din dersi vermesini faydalı buluyorum—katılıyorum 74 Alevi yerleşim yerlerine cami yapılması ve imam atanması—katılıyorum 72 Allah birdir ve mutlak kudret sahibidir—hemen hemen tamamı katılıyor Kuran’ın değişmediği—büyük çoğunluk katılıyor Hz Muhammed (sav) son peygamber ve iman edilmesi gerektiği—hemen hemen tamamı katılıyor Namazın, orucun, zekatın, haccın, kurbanın Allah’ın emrettiği en önemli ibadetler olduğu—hemen hemen tamamı katılıyor Kadere inanç konusunda—büyük çoğunluk katılıyor